علل و درمان پوکی استخوان

جنس استخوان چیست

برای فهم بهتر پوکی استخوان ابتدا باید بدانیم جنس استخوان از چیست. بافت استخوان از دو قسمت تشکیل شده است.

یک داربست سه بعدی شبکه مانند از جنس پروتئین که به آن ماتریکس میگویند

رسوب کلسیم بر روی این داربست پروتئینی در قالب مولکول های هیدروکسی آپاتیت

استخوان یک بافت زنده است. استخوان رگ خونی و سلول زنده دارد. همین زنده بودن است که به آن امکان میدهد رشد کند و خود را ترمیم کند.

در طول عمر، بافت استخوانی بدن مرتبا به توسط سلول های خورنده ای که در آن است (به اسم استئوکلاست) جذب شده و در همان حال استخوان جدید به توسط سلول های استئوبلاست بر روی آن جایگزین میشود. به این ترتیب بافت همه استخوان های بدن مرتبا در حال نو شدن است.

در سنین بچگی و جوانی ساخته شدن بیش از جذب شدن است ولی در سنین بالا بیش از اینکه استخوان ساخته شود جذب میشود ولی حتی در شدیدترین حالات پوکی استخوان، بدن از ساخت استخوان جدید دست نمیکشد و فقط مقدار آن کم میگردد. بیشترین مقدار تراکم استخوان در حدود سن بیست سالگی است.

هورمون های بدن بر روی پدیده جذب و تولید مداوم استخوان تاثیر دارند. مهمترین هورمون های تاثیرگذار در این روند، هورمون زنانه استروژن و هورمون مردانه تستوسترون و هورمون پاراتیروئید است.

در این بین استروژن بیشترین تاثیر را دارد. زمینه های ژنتیکی و تفاوت های فردی هم در جذب و تولید استخوان و در نتیجه نهایی آن یعنی قدرت و تراکم استخوان تاثیرگذار است.

اکثر استخوان های بدن از یک بدنه اصلی تشکیل شده اند که مانند اسفنج مشبک و متخلخل است و به آن استخوان اسفنجی میگویند و روی آن را لایه ای از استخوان سفت و سخت و بدون سوراخ و بدون تخلخل فرا گرفته است که به آن استخوان کورتیکال میگویند.

در قسمت کورتیکال، استخوان بصورت لایه لایه و بسیار متراکم است. در بعضی استخوان های بدن قسمت اسفنجی بیشتر است و در بعضی دیگر قسمت کورتیکال. ساختار سه بعدی و مشبک استخوان به این علت ایجاد شده که استخوان در عین محکم بودن سبک هم باشد.

در پوکی استخوان یا استئوپروز تخلخل استخوان اسفنجی بیشتر میشود بطوریکه حفرات داخل آن بزرگتر شده و فاصله بین میله های داربست بیشتر شده و میله های داربست نازکتر میشوند. همچنین قسمت کورتیکال روی استخوان نازک تر میشود.

پوکی استخوان یا استئوپروز چه اهمیتی دارد

مهمترین اهمیت پوکی استخوان در عارضه اصلی آن یعنی شکستگی است.

پوکی استخوان در بیش از نیمی از افراد بالای ۵۰ سال وجود دارد. نیمی از زنان در طول عمر خود دچار شکستگی های ناشی از پوکی استخوان میشوند.

از هر دو خانم با سن بالای ۶۵ سال یکی دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان میشود. این نسبت در مردان با همین سن یک به پنج است.

شکستگی های ناشی از پوکی استخوان یا استئوپروز بیشتر در ستون مهره، لگن، مچ دست و معمولاٌ بدنبال زمین خوردن ایجاد میشوند. این شکستگی ها هر ساله مقادیر بسیار زیادی هزینه اقتصادی و اجتماعی بر دوش دولت و مردم میگذارد.

مهمترین عارضه پوکی استخوان که بیشترین مشکلات را برای بیمار ایجاد میکنند شکستگی های لگن است. افراد با شکستگی لگن اکثراً کسانی هستند که تا قبل از شکستگی بطور مستقل زندگی میکرده اند ولی بسیاری از آنها بعد از شکستگی برای زندگی نیاز به کمک پیدا میکنند.

این بیماران تا ماهها بعد از شکستگی برای راه رفتن نیاز به عصای زیر بغل یا واکر دارند و تقریباً یک سوم از آنها تا آخر عمر باید از واکر یا عصای زیر بغل استفاده کنند. جدای از این مشکلات، شکستگی های ناحیه لگن بدنبال پوکی استخوان سالانه مبالغ هنگفتی را به بودجه بهداشتی کشورها تحمیل میکند.

در توضیح اهمیت پوکی استخوان یا استئوپروز دانستن همین نکته کافی است که حدود یک سوم کسانی که به علت این بیماری دچار شکستگی لگن میشوند در یک سال اول بعد از شکستگی میمیرند. و حدود یک سوم آنها که زنده میمانند توانایی زندگی مستقل خود را از دست میدهند. تنها یک سوم باقیمانده میتوانند به زندگی معمولی بازگردند.

در موارد پیشرفته پوکی استخوان، انحنای کمر افزایش یافته و بیمار قوز میکند.1

علائم و نشانه ها

 از علایم پوکی استخوان میتوان گفت معمولاً پوکی استخوان در مراحل اولیه هیچ‌گونه نشانه‌ای ندارد. اما بعدها باعث درد مبهمی در استخوان‌ها یا عضلات می‌شود، به خصوص در گردن و قسمت پایینی پشت. در مراحل بعدی بیماری، بروز درد های شدید و ناگهانی از علائم پوکی استخوان است که معمولاً به نواحی دیگر گسترش نمی‌یابد؛ اما با انجام فعالیت‌هایی که بر روی ناحیه دردناک فشار وزنی وارد می‌کنند بدتر می‌شود، و ممکن است با حساسیت به لمس همراه شود، ولی به طور کلی در عرض یک هفته کمتر میشوند. معمولاً وجود درد بیش از سه ماه طول می‌کشد.

مبتلایان به پوکی استخوان حتی ممکن است افتادن یا هرگونه ضربه دیگری که باعث شکستن استخوانی از آن‌ها مثل استخوان‌ ستون فقرات یا مچ پایشان می‌شود را به خاطر هم نیاورند. شکستگی‌های کمپرشن در ستون فقرات  منجر به کاهش قد و قوز کمر می‌شوند.

معمولاً، دلیل شکستگی‌های جاهای دیگر بدن، که بیشتر در باسن و استخوان‌های مچ دست رخ می‌دهند، افتادن است.

علت ها و دلایل

پوکی استخوان هنگامی رخ می‌دهد که تعادل میان تشکیل استخوان جدید و بازجذب استخوان قدیمی از بین برود. در این وضعیت، یا بدن نمی‌تواند به اندازه کافی استخوان جدید تولید کند، یا آنکه مقدار بیش از اندازه‌ای از استخوان‌های قدیمی را بازجذب می‌کند، و یا هر دو حالت باهم اتفاق می‌افتد. کلسیم و فسفات دو ماده معدنی ضروری برای تشکیل استخوان‌هایی نرمال هستند. کلسیم عنصری اساسی برای عملکرد مناسب قلب، مغز و سایر اندام‌ها است. برای آنکه این اندام‌ها بتوانند به کار خود ادامه دهند، بدن کلسیم ذخیره شده در استخوان‌ها را بازجذب می‌کند تا بتواند سطح کلسیم خون را حفظ کند. اگر میزان مصرفی کلسیم کافی نباشد، یا اگر بدن به اندازه کافی از رژیم غذایی کلسیم جذب نکند، تولید استخوان و بافت استخوان‌ها دچار اشکال می‌شود. در این حالت، استخوان‌ها ضعیف‌تر می‌شوند، که این امر باعث می‌شود استخوان‌ها ترد و شکننده شده و به راحتی بشکنند.

معمولاً، از دست رفتن استخوان طی یک دوره طولانی چندین ساله رخ می‌دهد. اغلب، افراد به علت یک شکستگی استخوان به پزشک مراجعه کرده و تازه متوجه وجود بیماری پوکی استخوان در خود می‌شوند که معمولاً تا آن موقع، بیماری به مراحل پیشرفته خود رسیده و آسیب وارده به استخوان‌ها جدی شده است.

دلیل اصلی بروز پوکی استخوان کمبود برخی هورمون‌ها، خصوصاً استروژن در زنان و اندروژن در مردان، است. این بیماری در زنان، و خصوصاً در سنین بالاتر از 60 سال، شایع است. یائسگی با کاهش سطح استروژن همراه بوده و خطر ابتلای زنان به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. سایر عواملی که در از دست رفتن استخوان در این گروه سنی نقش دارند عبارتند از کافی نبودن میزان مصرف کلسیم و ویتامین D، انجام ندادن تمرینات تحمل وزن  و سایر تغییرات ناشی از افزایش سن در عملکرد غدد درون‌ریز (علاوه بر کمبود استروژن).

عوامل و عارضه‌های دیگری که می‌توانند منجر به بروز پوکی استخوان شوند عبارتند از مصرف بیش از اندازه کورتیکواستروئیدها (سندرم کوشینگ)، مشکلات تیروئید، استفاده ناکافی از عضلات، سرطان استخوان، برخی اختلالات ژنتیک، استفاده از برخی داروهای به خصوص، و مشکلاتی مانند کمبود کلسیم در رژیم غذایی.

موارد زیر، عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند:

خطر ابتلای زنان به این بیماری بیشتر از مردان است، خصوصاً زنان لاغر، ریزاندام و مسن.

زنان سفیدپوست یا اهل شرق آسیا، به خصوص آن‌هایی که سابقه خانوادگی ابتلا به پوکی استخوان دارند، در مقایسه با سایر زنان بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

زنان یائسه، به خصوص زنانی که یائسگی زودرس داشته یا یائسگی ناشی از اعمال جراحی داشته‌اند، و یا زنانی که دوره پریودشان غیرطبیعی است یا قطع شده، در معرض خطر بیشتری هستند.

سیگار کشیدن نیز می تواند علت پوکی استخوان باشد، همچنین اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی، کم بودن میزان کلسیم موجود در رژیم غذایی، نداشتن فعالیت کافی و استفاده از بعضی داروها مانند کورتیکواستروئیدها و داروهای ضدتشنج نیز از عوامل خطرزا هستند.

آرتریت روماتوئید، خود یکی از عوامل افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان است.

داشتن پدر یا مادر مبتلا به پوکی استخوان نیز یک عامل خطرزا برای فرزندان است. 2

پیشگیری از پوکی استخوان

با بالا رفتن سن استئوپروز در همه افراد بوجود میاید و همه افراد مسن تا حدودی پوکی استخوان دارند ولی اینکه این روند در چه سنی شروع شود و شدت آن به چه اندازه باشد تا حدودی قابل کنترل است و با رعایت اصولی میتوان شروع آنرا به تاخیر انداخت و یا از شدت آن کاست و یا حداقل از پیشرفت سریع آن جلوگیری کرد مهمترین این موارد عبارتند از :

مصرف مناسب کلسیم

در سنین رشد بدن ما به مقادیر فراوانی از کلسیم برای ساختن استخوان نیاز دارد. در سنین جوانی تا آنجا که ممکن است باید سعی کنیم تا بدن ما استخوان بیشتری بسازد و این یک سرمایه گذاری ارزشمند برای آینده ما است. هرچه در جوانی بدن ما استخوان کمتری بسازد در سنین پیری زودتر به استئوپروز دچار میشویم.

البته سن ما هر چه باشد بدن ما برای حفظ سلامت استخوان هایش نیاز به کلسیم دارد. بعد از سنین رشد، بدن روزانه مقداری کلسیم خود را از دست میدهد و این مقدار باید به توسط تغذیه مناسب جایگزین شود. اینکه بدن شما به چه مقدار کلسیم نیاز دارد بسته به سن شما و دیگر عوامل متغیر است. بطور متوسط

مردان و زنان بین ۱۸-۹ سال به روزی ۱۳۰۰ میلیگرم کلسیم نیاز دارد
مردان و زنان بین ۵۰-۱۹ سال به روزی ۱۰۰۰ میلیگرم کلسیم نیاز دارند
زنان باردار به روزی ۱۳۰۰ میلیگرم کلسیم نیاز دارند
زنان بالای ۵۰ سال به روزی ۱۲۰۰ میلیگرم کلسیم نیاز دارند.
 
مهمترین منبع طبیعی کلسیم لبنیات است. بطور متوسط یک لیتر شیر یا یک لیتر ماست حاوی ۱۰۰۰ میلیگرم کلسیم است.

مصرف کافی ویتامین دی

بدن شما برای سالم نگه داشتن استخوان هایش روزانه به ۸۰۰-۴۰۰ واحد ویتامین دی نیاز دارد. در صورتیکه به اندازه کافی در معرض نور آفتاب قرار میگیریم بدن ما میتواند این مقدار از ویتامین دی را بسازد وگرنه باید از مواد غدایی و یا مکمل ها برای دریافت این مقدار از ویتامین دی استفاده کنیم.

فعالیت بدنی منظم

همانطور که عضلات بدن برای قوی ماندن نیاز به کلسیم دارند استخوان ها هم به این ماده نیازمندند. در هر سنی که باشید بدن شما به فعالیت بدنی و ورزش نیاز دارد. ورزش هایی که در آنها سرپا هستیم مانند راه رفتن و دویدن و کوه نوردی در حفظ تراکم استخوان ها بسیار مفیدترند.

تشخیص

تشخیص استئوپروز معمولاً به دنبال یک شکستگی بالینی حاد یا انجام آزمایش سنجش تراکم استخوان مسجل می‌شود رادیوگرافی‌ها می‌توانند شکستگی فشاری مهره‌ها را نشان دهند ولی شواهد پرتونگاری کاهش توده استخوانی تا هنگامی که ۳۰٪ از توده استخوان تحلیل نرفته، ایجاد نمی‌شود. عکس‌های پرتونگاری شاخص خوبی برای تشخیص استئوپروز نیستند زیرا نفوذ کم یا بیش از حد اشعه در فیلم عکاسی روی کیفیت آن تأثیر می‌گذارد، از این‌رو رادیوگرافی‌ها راهنماهای خوبی برای پی بردن به استئوپروز نیستند و غالباً تشخیص براساس سنجش تراکم مواد معدنی استخوان مسجل می‌گردد.

درمان

اساسی ترین درمان پوکی استخوان استفاده از مقادیر کافی کلسیم و ویتامین دی است. تمام بیماران مبتلا به پوکی استخوان باید مکمل های دارویی کلسیم و ویتامین دی دریافت کنند. همراه با این دو مکمل، پزشک معالج معمولا از یک داروی ضد پوکی استخوان هم استفاده میکند.3


پی نوشت:
1.www.iranorthoped.com
2.www.drforogh.com
3.www.arakmu.ac.ir